Kristine Yaffe is psychiater aan de universiteit van Californië en bestudeert mensen met een hoger risico op het ontwikkelen van dementie en geestelijke aftakeling. In haar kliniek voor geheugenstoornissen heeft ze in de klachten van haar patiënten een rode draad ontdekt: moeite met in slaap komen en in slaap blijven. Circadiaanse ritmes vormen de kern van ons welzijn. Zo rond een week of zes ontwikkelt elke baby een slaap-waakritme dat correspondeert met de cyclus van een dag, een patroon dat levenslang in stand blijft. Zoals zonsopkomst en zonsondergang herhalen dezelfde ritmes zich ongeveer om de 24 uur.
Veel van onze cycli corresponderen met de bewegingen van de aarde gedurende vierentwintig uur, van ons slaap- en waakritme tot allerlei patronen in ons biologische systeem: de aanmaak en afvoer van hormonen, de schommelingen in lichaamstemperatuur en de eb en vloed van bepaalde moleculen die gezondheid en ons gevoel van welzijn voeden. Wanneer ons ritme niet synchroon loopt met het vierentwintig-uurs-ritme kunnen we ons moe of ziek gaan voelen, wat je bijvoorbeeld kunt ervaren wanneer je last hebt van een jetlag. Het valt me op dat veel mensen nogal onverschillig doen over het aangeboren lichaamsritme waaraan hun slaappatroon, gereguleerd door de hersenen, ten grondslag ligt.
Als je in aanmerking neemt dat onze hormoonhuishouding er onlosmakelijk mee verbonden is, bepaalt het natuurlijke dag- en nachtritme van ons lichaam ons doen en laten vrijwel volledig. Een goed voorbeeld is onze lichaamstemperatuur. Die begint te stijgen na het wakker worden, ervaart ‘s middags een dipje (vandaar vaak de behoefte aan een middagdutje), bereikt ‘s avonds haar hoogtepunt en begint ‘s nachts aan een daling, allemaal dankzij het samenspel van bepaalde hormonen in het lichaam. In de vroege ochtend bereikt ze haar dieptepunt, terwijl een ander patroon dan juist naar een hoogtepunt stijgt: de hoeveelheid cortisol, die ’s ochtends het hoogst is en gedurende de dag langzaam afneemt.
Mensen die afwisselend dag- en nachtdiensten draaien en er vanwege de verantwoordelijkheden op het werk onregelmatige rusttijden op na houden, lopen een hoger risico op allerlei ernstige ziekten. Het heet in het Engels niet voor niets de graveyard shift. Dus ga de volgende keer voor een verklaring je recente slaapgedrag eens na, wanneer je ongebruikelijk moe, humeurig, dorstig, hongerig, geestelijk traag, vergeetachtig, of misschien juist superalert, -agressief of -geil bent. Inmiddels zal het je duidelijk zijn dat we voor een goed gereguleerde hormoonhuishouding afhankelijk zijn van een regelmatig, betrouwbaar patroon van waken en verfrissende slaap.
Aan hormonen kunnen we ook hele boekdelen wijden, maar hier wil ik me beperken tot het bespreken van leptine, met name omdat het relevant is voor het verband tussen slaap en de gezondheid van de hersenen. Je kunt gerust stellen dat het de reactie van het lichaam op ontstekingen bepaalt en helpt vaststellen of we al dan niet naar koolhydraten snakken. Vandaar dat het in de discussie over de gezondheid van de hersenen niet mag ontbreken. En leptine is zeer gevoelig voor slaap. Als je deze biologische ceremoniemeester van onze hormoonhuishouding bij de teugels kunt nemen, zal je over je gehele hormonenrijk de scepter zwaaien, ten voordele van je lichaam, ziel en geest.
